Bank Lehman Brothers upadł dokładnie 10 lat temu i zapoczątkował wielki kryzys finansowy, który odczuł praktycznie cały świat. O banku, z ponad 150-letnią historią mówiono, że nie ma szans upaść, że jest na to za duży i ma solidne podstawy. A jednak 15 września 2008 roku ogłoszono bankructwo czwartego, największego banku w USA, po tym jak amerykański rząd zdecydował, że pomoc nie zostanie mu udzielona.
POCZĄTKI
Historia Lehman Brothers jest niezwykle ciekawa i imponuje rozmachem działania. Wszystko zaczyna się, gdy Stany Zjednoczone zaczynają wchodzić w fazę wysokiej koniunktury i gospodarczej światowej dominacji. W 1844 roku w miasteczku Montgomery w stanie Alabama 23-letni niemiecki emigrant Henry Lehman otwiera mały sklepik wielobranżowy. W kolejnych latach dołączają jego bracia Emanuel i Mayer i od 1850 roku działają już razem pod nazwą Lehman Brothers.
Połowa dziewiętnastego wieku to czas, kiedy uprawy bawełny przeżywają swój renesans. Jej ceny są wysokie, więc bracia przyjmują zapłatę za towary właśnie surową bawełną. Handel ten to główna ich działalność w ciągu kolejnych kilku lat. W międzyczasie umiera założyciel sklepu, mimo to firma rozwija się nadal i przenosi swoją koncentrację na pośrednictwo w handlu bawełną. Kolejne lata to przesunięcie centrum handlu bawełną z południa do Nowego Jorku, gdzie powstają siedziby najważniejszych biur pośrednictwa handlu tym surowcem. Także Lehman Brothers otworzył tam oddział firmy, a jej szefem zostaje 32-letni wówczas Emanuel Lehman.
Kolejny etap to wojna secesyjna, która na krótko przerywa dynamicznie rozwijającą się działalność braci. Po zakończeniu działań wojennych spółka aktywnie włącza się w odbudowę zrujnowanej Alabamy. W tym czasie główną siedzibą zostaje już ostatecznie biuro w Nowym Jorku, gdzie Lehman Brothers aktywnie włączył się w proces powstawania Giełdy Bawełny (Cotton Exchange). Od tego czasu, czyli od 1870 roku przez kolejnych czternaście lat w zarządzie giełdy zasiada Emanuel Lehman.
Okres powojenny to czas szybkiego wzrostu nakładów na rozwój kolei, co zapoczątkowuje przemianę amerykańskiej gospodarki z rolniczej na przemysłową. Przyszli partnerzy handlowi Lehman Brothers Kuhn i Loeb przeprowadzają w tym czasie emisję papierów dłużnych w celu pozyskania środków na sfinansowanie tej inwestycji.
Idealnie rozpoznając nowy nurt, firma braci rozszerza działalność o handel papierami wartościowymi. Z czasem specjalizuje się też w doradztwie finansowym. Następnie ich działalność wchodzi w obszar rynków kapitałowych, a w 1887 roku firma staje się członkiem nowojorskiej giełdy papierów wartościowych. Zaledwie dwa lata później przeprowadzona zostaje pierwsza publiczna oferta akcji firmy International Steam Pump Company.
Na przełomie XIX i XX wieku Lehman Brothers, pod przywództwem Philipa Lehmana, który przejmuje stery firmy po ojcu Emanuelu, specjalizuje się w finansowaniu działalności firm zajmujących się sprzedażą detaliczną na dużą skalę. Firma koncentruje się na szybko rozwijających się sektorach gospodarki, takich jak linie lotnicze i łączność, a także sektor rozrywkowy. Wytwórnie filmowe takie jak Paramount czy 20th Century Fox korzystają z różnych sposobów finansowania skonstruowanych przez braci Lehmans.
W 1925 roku na emeryturę przechodzi Philip, a szefem Lehman Brothers zostaje jego syn Robert. Okres jego rządów to przede wszystkim lata Wielkiego Kryzysu Finansowego, zapoczątkowanego katastrofą na rynku akcji w 1929 roku. Lehman Brothers nazywali się już wtedy the Lehman Brothers Corporation i byli jednymi z pionierów innowacyjnych technik finansowania działalności takich jak prywatne emisje, plany pożyczkowe pomiędzy firmami z sektora blue chip, a prywatnymi inwestorami. Początek lat trzydziestych to okres gwałtownego wzrostu popytu na ropę naftową. Firma bardzo angażuje się w ten sektor i finansuje działalność takich spółek jak Halliburton czy Kerr McGee.
OKRES DOJRZAŁEGO ROZWOJU
W międzyczasie następuje koniec drugiej wojny światowe i obserwować można bezprecedensowy okres dobrej koniunktury. Istnieje ogromny popyt na dobra konsumenckie takie jak artykuły gospodarstwa domowego czy samochody, a Lehman Brothers jest gwarantem i doradcą finansowym wielu rozwijających się spółek z tych sektorów. Wzrost gospodarczy nabiera rozmachu w latach 50-tych. Wiele firm pilnie potrzebuje sfinansowania rozwoju swoich działalności, więc z planów finansowych i gwarancji Lehman Brothers skorzystali m. in. Ford Motor Company, American Airlines, Continental Airlines, General Foods, Campbell Soup czy Philip Morris. W latach 60-tych i 70-tych Lehman Brothers wychodzi poza granice USA i otwiera swoje siedziby w Paryżu, w Londynie czy w Tokio.
W roku 1969 umiera Robert Lehman i bardzo zakłóca to rozwój firmy. To moment, kiedy to już żaden z potomków założyciela firmy nie zasiądzie już w zarządzie firmy. To też moment, kiedy zaczyna się okres dekoniunktury na rynku amerykańskim. Firma zaczyna wpadać w poważne kłopoty finansowe. Trzy lata później, aby ratować firmę zatrudniono na stanowisku dyrektora generalnego i przewodniczącego zarządu Pete Peterson z Bell & Howell Corporation. To on decyduje, by nabyć Abrahama & Co. i dwa lata później decyzja ta zostaje wzmocniona fuzją z firmą Kuhn, Loeb Co. Powstała w wyniku fuzji firma Lehman Brothers, Kuhn, Loeb Inc. staje się czwartym co do wielkości bankiem inwestycyjnym. Firma wchodzi w pięcioletni okres rekordowych zysków, z największą stopą zwrotu z kapitału własnego wśród amerykańskich banków inwestycyjnych.
Nastaje czas dynamicznie rozwijającego się sektora informatycznego i elektronicznego, Lehman Brothers współpracuje z takimi potentatami tego rynku jak IBM czy Digital Corporation Equipment. Firma pomaga też w sprawie finansów spółkom takim jak Intel.
Na początku lat osiemdziesiątych na skutek konfliktu Peterson traci swoje stanowisko, a wielu pracowników odchodzi. Firma znów wpada w kłopoty i w 1984 roku za sumę 360 mln dolarów zostaje kupiona przez firmę Shearson, należącą do American Express. Po dziewięciu latach, połączone firmy Lehman Brothers i Shearson przeprowadzają publiczną emisję akcji i niczym feniks z popiołów, odzyskują niezależność i dalej działają już jako Lehman Brothers Holding Inc.
W 150 rocznicę swojego powstania firma dołącza do indeksu największych spółek na giełdzie nowojorskiej S&P 100 i cena jego akcji po raz pierwszy przekracza 100 dolarów. Lehman Brothers staje się pierwszą firmą wprowadzającą usługi związane z udzielaniem korporacyjnych gwarancji kredytowych przez internet.
Potem następuje rok 2001 tragiczny w skutkach zamach na World Trade Center i Pentagon. Ale firmie Lehman Brothers niewiele zagraża, udaje się jej wznowić handel obligacjami już dwa dni po zamachach, a obrót akcjami wznowiony jest równocześnie z otwarciem amerykańskich notowań. Rok później Lehman Brothers staje się członkiem giełdy papierów wartościowych w Amsterdamie.
Kolejne lata to okres renesansu firmy. Agencja ratingowa Moody’s Investors Service podniosła firmie długoterminowy rating kredytowy do kategorii A1. Wyniki finansowe Lehman Brothers są najlepsze w historii włączając w to główne wskaźniki takie jak dochód netto, przychód netto, zysk na akcje. Wartość aktywów zarządzanych przez Lehman Brothers Investment Management Division wzrasta do rekordowego poziomu 137 mld dolarów.
Mija kolejny rok firmy i rekordowy poziom zysku we wszystkich segmentach i regionach prowadzonej działalności. Agencja Standard & Poor’s podniosła firmie długoterminowy rating kredytowy z A do A+ z powodu dywersyfikacji portfela inwestycji i – o ironio – sprawny system zarządzania ryzykiem. Wartość aktywów znajdujących się pod zarządem Lehman Brothers przekraczają rekordwą wartość 175 mld dolarów. Kolejne dwa lata to kolejne rekordy przychodu netto, dochodu netto i zysku na akcje. Firma zostaje liderem wśród dealerów londyńskiej giełdy pod względem wielkości obrotu.
UPADEK
Jednak kryzys zbliża się wielkimi krokami. W 2007 roku pojawiają się pierwsze informacje na temat zagrożeń spowodowanych kryzysem na rynku kredytów hipotecznych tzw. kryzysu subprime.
Co było przyczyną kryzysu na rynku kredytów hipotecznych? Przez kilka lat w Stanach Zjednoczonych obniżano stopy procentowe, aż do poziomu 1% w roku 2003. To bardzo zachęcało do zaciągania kredytów. Instytucje kredytowe bez problemu przyznawały kredyty wysokiego ryzyka, czy właśnie tzw. kredyty subprime. Osoby, które wcześniej nie miały zdolności kredytowych, mogły ją otrzymać. Powodowało to, że niemal każdy mógł dostać kredyt, ale z czasem okazywało się oczywiście, że nie każdy mógł go w spłacić, ponieważ stopy procentowe na początku 2005 roku poszły w górę. To spowodowało, że raty kredytu też podążyły w tą samą stronę. Banki otrzymywały coraz więcej przejętych nieruchomości, a ceny przejętych domów spadły tak mocno, że bank nawet kiedy sprzedawał te nieruchomości, nie miał szans na odzyskanie pełnej wartości udzielonego kredytu. To doprowadziło do tego, że pękła bańka na amerykańskim rynku nieruchomości, a jej skutki odczuł w zasadzie cały świat.
Dla porównania poniżej chciałabym Wam pokazać indeksy: niemiecki DAX30, amerykański S&P500 i polski WIG20 w okresie ostatnich 10 lat, od czasu kryzysu w 2008 roku. Jak widać na wykresie poniżej, niemiecki (niebieska linia) i amerykański (zielona linia) indeks poradziły sobie z biegiem czasu i nadrobiły spadek sprzed dekady, ale WIG20 (żółta linia) nigdy nie odbił się już znacznie od czasu kryzysu.
Źródło: www.stooq.com
Lehman Brothers zainwestował na rynku nieruchomości ok. 50-60 mld dolarów, co spowodowało, że znalazł się w poważnych kłopotach. Podejmowane plany naprawy firmy nie przyniosły efektów. W czerwcu nastąpiła próba kilkumiliardowego dokapitalizowania firma, ale Lehman Brothers zamiast przynosić zyski, wciąż ponosił straty. Wartość akcji spadła w ciągu roku z 67 do 14 dolarów. Zaczęły się próby szukania kapitału, by ratować firmę, ale w praktyce niewiele to już daje. 12 września akcje Lehman Brothers notowane na Wall Street zostały przecenione o 41,79 proc. i osiągnęły wartość 4,22 dolarów, by w kolejnych dniach spaść do 3,79 dolarów. W ratowanie firmy włącza się też skarb państwa i system rezerwy federalnej, jednak negocjacje prowadzone z potencjalnymi inwestorami kończą się fiaskiem. W efekcie, 15 września 2008 roku, w tzw. „krwawą niedzielę” prezes Richard Fuld ogłasza, że 158-letni bank Lehman Brothers nie przetrwał kryzysu hipotecznego i ogłasza bankructwo.
Co właściwie spowodowało, że Lehman Brothers upadł? W dużej mierze zbyt ryzykowne inwestycje oparte na dźwigni finansowej, co przy złym zarządzaniu ryzykiem gubi niejednego gracza. Lehman Brothers jako bank inwestycyjny mógł stosować 30-krotny poziom dźwigni, co w praktyce oznacza, że miał możliwość inwestowania na rynku pożyczonego kapitału przewyższającego 30 razy poziom kapitału własnego. Oznacza to, że gdy wartość portfela wzrasta zaledwie o 5% to wygenerowanie zysku jest już na poziomie 150%. Ale problem, że to samo działa tez w drugą stronę, czyli w stronę strat. I o ile jeśli bank zarabiał to automatycznie zarabiał na niezwykle wysokim poziomie, o tyle potrafił się zrujnować w okresie dekoniunktury, bo wtedy spadek wartości portfela niewiele powyżej 3% oznacza w praktyce ruinę inwestora. I dosłownie to stało się w przypadku Lehman Brothers. Nie oszacowano poziomu ryzyka odpowiednio, podjęto szereg bardzo ryzykownych, nieprzemyślanych decyzji i po latach świetności firma została zmuszona ogłosić bankructwo.
Raport składa się z opisu i oceny ryzykownych transakcji, podejmowanych przez menedżerów Lehman Brothers Inc. Dotyczy też sytuacji finansowej firm, które bankowi pożyczały kapitał. Jest też sporo na temat relacji banku z instytucjami rządowymi, a także o działaniach, których zarząd nie podjął, kiedy zbliżała się katastrofa. Śledczy piszą tam wprost, że władze Lehman Brothers Inc. ukrywały prawdziwy poziom długu, używając w tym celu tak zwaną strukturą Repo 104 (np. fikcyjną sprzedażą 50 mld USD aktywów). Bankructwo Lehmana przypomina pod tym w względem upadek Enronu, który także posługiwał się dokładnie takimi samymi transakcjami.
Główne zarzuty z raportu to m. in. stosowanie mechanizmów tzw. kreatywnej księgowości, ukrywanie informacji na temat płynności banku czy ignorowanie sytuacji finansowej firm, pożyczających Lehmanowi. A najzabawniejsze, choc to chyba taki rodzaj czarnego humoru trochę, że za raport zapłacił zarząd Lachman Brothers. Analitycy wyliczyli, że biorąc pod uwagę, że pracownicy Valukasa za godzinę brali 925 USD, koszty dokumentu mogły sięgnąć 38,4 mln USD. No właśnie…
Nie byłabym sobą, gdybym na koniec nie dodała jednak swoich pięciu groszy na temat sposobu inwestowania przez mężczyzn i kobiety. Istnieje szereg badań, które dowodzą, że u mężczyzn większa skłonność do ryzyka czy do szybszych, bardziej pochopnych decyzji inwestycyjnych odpowiada ich wysoki poziom testosteronu. Przez lata w zarządzie Lehman Brothers zasiadała jedna kobieta.
Aby dodać więc trochę pikanterii sprawie opowiem Wam, że pewna grupa badaczy z Finlandii zadała sobie pytanie, czy kobiety-bankierki są być może bardziej konserwatywne i mają ostrożniejsze podejście do ryzyka? I po złożonych badaniach uznali, że tak właśnie jest. W artykule „Are Female CEOs and Chairwomen More Conservative and Risk Averse? Evidence from the Banking Industry during the Financial Crisis” twierdzą, że kobiety-szefowe banków lub kierujące ich radami nadzorczymi są ostrożniejsze i utrzymują kapitały na wyższych poziomach niż mężczyźni na tych samych funkcjach. Być może różnica nie jest wielka, bo wynosi 5-6% na korzyść banków z kobietami w zarządach, ale w sytuacjach kryzysowych, jaką mieliśmy w 2008 roku, mogłaby być może zmienić bieg historii.
Na przykład Finowie wykazali, że małe amerykańskie banki, posiadające aktywa mniejsze niż 770 mln dolarów, kierowane przez kobiety mniej były narażone na upadek w czasie kryzysów finansowych. Związek jest silny, bowiem prawdopodobieństwo upadku niedużych banków zarządzanych przez mężczyzn było 6-7 razy wyższe.
W 2008 roku, szefowa MFW Christine Lagarde ironicznie zauważyła, że „gdyby słynny bank nazywał się Lehman Sisters, a nie Lehman Brothers, to dzisiejszy kryzys ekonomiczny miałby zapewne zupełnie inne oblicze”. I kto wie, jak potoczyłaby się historia, gdyby dało się wówczas ten testosteron odrobinę zbilansować….
Uważasz, że temat jest ważny, a ta rozmowa może komuś pomć? Podziel się, proszę tym postem ze znajomymi. Moim zdaniem inwestowanie, finansowa odpowiedzialność czy rozwój osobisty są dla kobiet bardzo istotne i chciałabym, żeby jak najwięcej z nich sobie to uświadomiło.
Będzie mi miło, jeśli polubisz też moją stronę na Facebook-u i Instagram-ie.
Książka „Kobieta inwestuje. Twoja droga do niezależności finansowej”